भारतीय स्वातंत्र्यलढ्याच्या इतिहासात ज्यांची नावे अग्नी अक्षरांनी लिहिली गेली आहेत, अशा थोर क्रांतिकारकांमध्ये वासुदेव बळवंत फडके यांचे स्थान अढळ आहे. भारताच्या गुलामीच्या जोखडातून मुक्तीसाठी स्वतःचे जीवन अर्पण करणाऱ्या फडक्यांना 'आदि क्रांतिकारक' म्हणून ओळखले जाते. त्यांच्या कार्यातून प्रखर राष्ट्रभक्ती, अदम्य धैर्य आणि स्वातंत्र्याची असीम ओढ यांचे अप्रतिम दर्शन होते.
वासुदेव बळवंत फडके यांचा जन्म रायगड जिल्ह्यातील शिरढोण या गावी ४ नोव्हेंबर १८४५ रोजी झाला. त्यांच्यावर लहानपणापासूनच तलवारबाजी, कुस्ती आणि घोडेस्वारीचे संस्कार झाले. पुण्यात शिक्षण घेत असतानाच त्यांच्यावर महादेव गोविंद रानडे यांचा प्रभाव पडला. ब्रिटिश राजवटीमुळे होणारी आर्थिक लूट, कोसळणारी देशाची स्थिती यांच्यामुळे वासुदेव फडके यांच्या मनात असंतोषाची ज्वाला धुमसू लागली. इंग्रजी सरकारच्या विविध खात्यांत नोकरी केल्यानंतर, स्वातंत्र्याचे महत्त्व पटल्याने त्यांनी नोकऱ्यांचा त्याग केला.
ब्रिटिशांविरुद्ध सशस्त्र उठाव करण्याची त्यांची ठाम इच्छा होती. त्यांनी रामोशी, कोळी आणि भिल्ल या आदिवासी जमातींमध्ये जाऊन त्यांना बंडासाठी संघटित करण्यास सुरुवात केली. इंग्रज सरकारविरुद्ध बंडाची ठिणगी पडावी यासाठी ते गावोगावी फिरत राहिले. फडक्यांच्या या कार्याने ब्रिटिश सरकारला चांगलेच हादरवून सोडले होते. 'गनिमी कावा' या शिवाजी महाराजांच्या काळातील युद्धतंत्राचा अवलंब करून वासुदेव फडके लढा देत होते. त्यांच्या बंडखोरीचा जोर वाढू लागल्याने त्यांना पकडण्यासाठी सरकारने ५००० रुपयांचे बक्षीस लावले.
२० जुलै १८७९ रोजी वासुदेव बळवंत फडके यांना अटक करण्यात आली. त्यांच्यावर खटला चालवला गेला आणि त्यांना अंदमानच्या काळ्यापाण्याची शिक्षा सुनावण्यात आली. येथेच १७ फेब्रुवारी १८८३ रोजी या महान क्रांतिकारकाचा अंत झाला. वासुदेव बळवंत फडके यांनी स्वातंत्र्याच्या चळवळीला ज्या प्रकारे हादरवून सोडले होते त्याची साक्ष आजही आपल्या देशाच्या इतिहासात सुवर्ण अक्षरांनी लिहिली जाते. 'स्वराज्य हा माझा जन्मसिद्ध हक्क आहे आणि तो मी मिळवणारच' हे लोकमान्य टिळकांचे उद्गार वासुदेव बळवंत फडके यांच्या कार्याचीच प्रचिती देतात.
